In de tweede helft van augustus was ik een week terug naar 1989. Het hoe & waarom heb ik al eens toegelicht, dus ik ga meteen over naar een van de dingen die ik mee terug heb genomen naar 2024: vakmanschap.
Het ‘afleggen’ van mijn laptop en mobiele telefoon had veel impact op me. Daar waren meerdere redenen voor. Ik licht er eentje uit: ineens was ik niet meer een bediener van het internet, maar iemand met een vak. Mensen vroegen om een antwoord of een oplossing ergens voor. Dan ging ik niet documenten opzoeken of aangeven waar ze hun informatie moesten zoeken, maar ik gaf direct antwoord vanuit mijn kennis. Of ik pakte pen en papier en schreef behulpzame punten op. Dat blaadje gaf ik aan de ander en die zei dan: “Bedankt!”.
Toen dit een aantal keren gebeurd was, besefte ik dat er dingen zijn waar ik verstand van heb. Dat wist ik daarvoor natuurlijk ook al, op een rationeel niveau. Maar als je een complete SharePoint omgeving met documenten en een world wide web in je tas hebt, kun je gaan denken dat daar al een antwoord in zit dat je alleen maar hoeft op te zoeken. En zelfs een beter of completer antwoord dan ik op eigen kracht zou kunnen verzinnen. Bij scholieren en studenten zie je ook de gedachte groeien: je hoeft niet echt iets te weten of te kunnen, als je het internet maar kan aansturen om iets acceptabels te produceren dat je kunt inleveren.
Hoeveel mensen doen werk waarbij je vooral processen aanstuurt en informatie verplaatst? Wat doet dat met je gevoel van zélf iets kunnen en iets bijdragen? We zien dat mensen nu als hobby dingen doen waarbij je iets maakt en concrete vermogens inzet, bijvoorbeeld koken, klussen, tuinieren of bewegen. We hebben daar behoefte aan. De mensen die het meest gelukkig zijn in hun werk, hebben een vak waarbij iets tastbaars aflevert (denk aan een kapper, een hovenier of een loodgieter).
Best practices, gedeelde informatie, gestandaardiseerde processen en ondersteunende software hebben voordelen. Zeker in grote organisaties. Maar het is ook goed om na te denken hoe je ruimte creëert voor (werkende) mensen om hun vakmanschap te voelen en in te zetten. Anders krijg je missers in het groot, bijvoorbeeld een toeslagaffaire waar alle betrokkenen dachten dat het verstandig was om de processen te blijven volgen. En een heleboel missers in het klein, omdat mensen in hun werk vakjes zitten af te vinken en informatie zitten te managen, maar te weinig creëren met elkaar.
Technologie kan oplossingen bieden bij een gebrek aan menskracht in zorg, welzijn en onderwijs. En het kan een óórzaak zijn van het gebrek aan menskracht, bijvoorbeeld als mensen overprikkeld en gedemotiveerd raken omdat ze steeds minder bezig zijn met mensen helpen en steeds meer met processen doorlopen, met een internetapparaat in de hand. Of als het in hoger aanzien staat (en beter betaald wordt) om processen en informatie te managen, dan om iets te doen, te weten of te maken. Bij het maken en doorvoeren van beleid (bijvoorbeeld in het kader van duurzame inzetbaarheid) is het goed om deze gevolgen ook in de gaten te houden.
